Т?р??б?т тыл, сурук-бичик к?н?гэр Б?л??тээ?и педколледжка «Т?лк?н? т?ст??р т?р??б?т т?р?т тылым» тиэмэ?э ?гэс курдук тыл оонньуута ыытылынна. Оонньууга 13-т?? ки?лээх салаалартан хамаандалар мустаннар т?р??б?т тылларын, култуураларын билиигэ к?рэхтэстилэр. Оонньуу тыл ту?унан ?с хо?оонун, хо?ооннору аа?ыыттан са?аланна. Алампа, К?ндэ, Ойуунускай т?р??б?т тыл ту?унан хо?оонноро а?а к?л??нэ ийэ тылы харыстыырга ы?ырыыларын санатта. Бу кэннэ сэттэ т???мэ?инэн тэриллибит оонньуу устудьуоннары сэргэхситтэ, т?б?л?р?н ?лэлэттэ.Оонньуу т???мэхтэрэ сыыйа ыараан, тылы истэн, к?р?н, са?аран, суруйан сайыннарарга ананнылар. Ол курдук бастакы т???мэх – тыл ситимин о?ор. Биир тылга сы?ыаран т??? кыалларынан элбэх ситими о?оруохтаахтар, холобур, тыл – ийэ тыл, т?р??б?т, т?р?т, ?б?гэ, сыыс, ох, идэ, ?с, этигэн, ки?и, алгыс, кырыыс уо.д.а.
- тута хо?уйуу. Хамаандаттан биир ки?и утары хамаандаттан биир ки?ини тута хо?уйар (тылынан, ырыанан, тойугунан, оло?хонон уо.д.а.)
- ?б?гэ тэрилин талан, уустаан-ураннаан хо?уйуу.
- ийэ тылынан музыкальнай э?эрдэ толоруу
- хамсаныынан к?рд?р?ллэр тыллары таайыы
- видео – ыйытыыга суруйааччылар ааттарын билиигэ, кинилэр тыл ту?унан этиилэрин таайыы.
К?рэх чыпчаалынан “Басты? суруксут” т???мэх буолла. Манна Т?р??б?т тыл, сурук – бичик к?нэ тиэмэ?э дь???й?? суруйдулар. Манна Васильев Владислав 371 гр устудьуона бастаата. Кини дь???й??т?н аа?ааччыларга тиэрдэн, ыччат суругун аа?ааччылар сэргиэхтэрэ диэн сы?ыарабын.
Т?р??б?т тыл, сурук-бичик к?нэ
(дь???й??)
Т?р??б?т т?р?т тыл
С?р??н с??гэй курдук
С?рэ?и-быары с?р??ргэтэр,
Уба?ас отон уутун курдук
Улахан куйааска
Ута?ы ханнарар.
К?ндэ.
Т?р??б?т тылым — мин к?нд? баайым. Былыргы дьыллар мындааларыгар, буор кукка у?араабат улуу бай?ал тамма?а т?сп?т, сайа охсор салгынтан, Айыылар тыыннара буолан, салгын кут курдары охсубут, ?т?? майгылаах, ?т?мэн ??р??лээх ??т тураан ????ттэн ?р?? Аар Тойон айыытынан сахам мандар са?ата, т?р??б?т т?р?т тылбыт ойуу — бичик буолан ??скээбит. Саха тыла элбэх сылы тумнан, араас сиринэн тэлэ?ийэн бу к?н б?г?н?гэр диэри тиийэн кэлбит.
Саха тыла олус былыргы уонна уустук тутуллаах. Тылбыт у?араабат баайа, туох баар с??гэйэ-с?мэ?инэ омукпут ?лб?т мэ?э уутугар, оло?хо?о, и?эриллэн иитиллэ сылдьар. Б?г???? к?н омукка олус суолталаах к?н. Омук тыллаах эрэ буолла?ына, омук бы?ыытынан баар, оло?о уратылаах буолар. Омук тылыгар оло?о-дьа?а?а, ?й?-санаата, толкуйа иитиллэ сылдьар. Саха омуга т?р??б?т тылын хара?ын харатын курдук харыстаан, б??бэйдээн, ыты?ын ?рд?гэр тута сылдьыахтаах. Ол ту?угар би?иги, эдэр ыччат, а?а к?л??нэ муспут баайын туох баар эппитинэн-хааммытынан и?эринэн, кэлэр к?л??нэ?э, о?олорбутугар, салгыы ыраас хабааннаах тириэрдиэх тустаахпыт. Саха сирин тулалыыр эйгэтэ, айыл?ата, былыргы туттар мала-саба – барыта тыл аптаах к????н и?эринэ сылдьар. Т??? кыалларынан былыргыны саппыт былыты ?рэйэн, уруккуну суурайбыт ууну уолларан, саха омугун саха дэтэр киэ? нэлэмэн халлаа??а сулустар ы?ыллыбыттарыныы аа?ан сиппэт кэрэ к?ст??лээх тылбыт уратытын ?р? тутуохтаахпыт.
Маннык тэрээ?иннэр ыытыллаллара булгуччулаах. Б?г???? к???э би?иэхэ, о?ону иитээччилэри у?уйар дьиэ?э, к??н к?рэс, оонньуу, ??р??-к?т?? ?т?мэнэ ??скээтэ. Ырыа-тойук ылланна, о?уордаах оло?хо толорулунна. Бу т?гэ??э, мин санаабар, ?б?гэбит ?т?? алгы?а, т?р?т тылбыт, саха хатыламмат кута-с?рэ с?рэхпитигэр киирдэ, сайа охсон сайдыыга салайда, манна мустубут хас биирдии ки?иэхэ сааскы айыл?а тиллэринии тыллан силигилээтэ. Б?г?н сахабыт са?ата са?алыы сатараата, сандаарыйда. К?нд? к?мм?т?н Татьяна Аммосова “Т?л? туппат т?р?т баайы? – т?р??б?т ийэ тылы?” диэн бэргэнник эппитигэр сы?ыаран биэриэххэ с?п. Ханна да буолларбыт сахалыы са?арарбытынан киэн тутта сылдьыа?ы?. Кыракый дь???й??б?н Степан Дадаскыынап суруйбут анда?арынан т?м?кт??б?н:
Сайа?ас сырдык санааларбын,
Сайдам ыллам ырыаларбын,
Ыраас иэйиим у?уктарын
Эйигинэн кэпсиэм диэммин
Т?б?б?н н?р?тэн анда?айабын,
Т?р??б?т т?р?т тылым!
Т?м?гэр оонньууга эбии идэ?э бэлэмниир салаа кыайыылаа?ынан та?ыста. Бу к?н сахалыы са?а сааланы сэргэхситтэ, ырыа-тойук дьиэрэйдэ, ыччат ??рдэ-к?тт?, о?уокайдаан оонньоото, э?иэкэйдээн э?ээриттэ.
У.Кондакова, БПК методи?а, п.н.к.
