Форум «Моя гордость», посвященный 95-летию Вилюйского педагогического колледжа
Ульяна Федоровна представляет свою Гордость – Торотоева Гаврила Григорьевича, директора института языков, культуры Северо-Восточного федерального университета РФ, выпускника Вилюйского училища им. Н.Г.Чернышевского
ТОРОТОЕВ ГАВРИЛ ГРИГОРЬЕВИЧ
Тыл үөрэҕин хандьыдаата, дассыан.
1996 с. Бүлүүтээҕи учуутал кыһатын, 1999 с. Саха судаарыстыбаннай үнүбэрсиэтин саха салаатын туйгуннук үөрэнэн бүтэрбитэ. Тута саха тылын истилиистикэтин уонна нууччалыы-сахалыы тылбаас хаапыдыратыгар үлэлии хаалбыта. 2006 с. «Функционально-стилистическая дифференциация определений в современном якутском языке» тиэмэҕэ хандьыдаат буолар диссэртээссийэтин ситиһиилээхтик көмүскээбитэ.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Билим Акадьыамыйатын судаарыстыбаннай истипиэндьийээтэ, “Бүлүүтээҕи учуутал кыһатын бастыҥ выпускнига” уонна “Билим эйгэтигэр үтүөтүн-өҥөтүн иһин” бэлиэлэр хаһаайыннара, Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээлинэй үнүбэрсиэт иһинэн ыытыллыбыт “Бастыҥ манагыраапыйа”, “Бастыҥ кураатар”, “Бастыҥ дьарык” куоҥкурустар кыайыылаахтара.
2001-2005 сс. – саха билэлиэгийэтин уонна култууратын бакылтыатын устудьуоннарын, эдэр учуонайдарын чинчийэр үлэлэрин сүрүннүүр бэрэссэдээтэл; 2008-2010 сс. – бакылтыат үөрэх-мэтэдиичэскэй хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ, Саха судаарыстыбаннай үнүбэрсиэтин Үөрэх-мэтэдиичэскэй сэбиэтин чилиэнэ; 2010 сылтан — Арассыыйа Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүн дириэктэрин билим үлэтигэр солбуйааччыта, Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээлинэй үнүбэрсиэт Билим-тэхиниичэскэй сэбиэтин чилиэнэ.
Сахалыы тыл-өс култуурата, нууччалыы-сахалыы тылбаас хаачыстыбата үрдүүрүн туһугар дьаныардаахтык үлэлиир. «Аман өс» эдэр араатардар өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэстэрин дьүүллүүр сүбэтин бэрэссэдээтэлэ.
100-тэн тахса бэчээттэммит үлэлээх. 30 кинигэ, ол иһигэр: 2 манагыраапыйа; 3 кыттыгас манагыраапыйа; 6 босуобуйа; 1 тылдьыт; нуучча оскуолаларыгар аналлаах 2 үөрэх кинигэтин; нууччалыыттан сахалыы тылбаастаммыт 11 үөрэх кинигэтин; киэҥ эйгэҕэ анаммыт 6 кинигэ ааптара уонна хос ааптара.
«Исследование Г.Г. Торотоева представляет собой полностью самостоятельный труд диссертанта, можно сказать, что это ещё один шаг по пути сохранения и активизации стилистических ресурсов нашего родного языка. Богатство якутского языка, с одной стороны, и большие возможности соискателя учёной степени, с другой, позволяют нам надеяться, что в перспективе автор будет дальше углублять эту благодатную тему».
Кандидат педагогических наук, профессор Т.И. Петрова
«Функционально-стилистическая роль и нагрузка определения в языке весьма огромны и исключительно разнообразны. Отрадно отметить, что данную сложную проблему успешно решил Г.Г. Торотоев, работоспособный, перспективный член кафедры стилистики и перевода ФЯФК ЯГУ».
Кандидат филологических наук, профессор И.П. Винокуров
«Г.Г. Торотоев является одним из самых творческих натур, одним из самых одаренных молодых сотрудников».
Академик АН РС(Я), доктор филологических наук, профессор П.А. Слепцов
«Г.Г. Торотоев внёс серьёзный вклад в практику написания научных работ на родном якутском языке».
Доктор философских наук, профессор В.Д. Михайлов
«Г.Г. Торотоев – творческий человек. В этом плане примечательна его книга «Поздравления на все случаи»… Эта книга учит нас сочинять поздравительные тексты».
Доктор филологических наук, профессор М.С. Воронкин
Олохпут суолун оҥкуллаабыт ытык-мааны киһибит
Ульяна Федоровна Кондакова Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт оскуолаларын саҥардан сайыннарыы кэнсиэпсийэтин олоххо киллэриигэ сүҥкэн үтүөлээх-өҥөлөөх. Ол курдук, кини 1992 с. Бүлүүтээҕи учуутал кыһатын иһинэн саха салаатын туруорсан арыйтарбыта, сүүһүнэн оҕо төрүт култууратын уонна ийэ тылын дириҥэтэн үөрэтэр нүөл усулуобуйатын тэрийбитэ. Бэйэтин тула сахалыы куттаах-сүрдээх, эрчимнээх, идиэйэлээх, сатабыллаах уһуйааччылары түмпүтэ.
Саха салаатыгар үлэ-хамнас күөстүү оргуйара. Саха салаатын оҕолоро оччотооҕу учуулусса киэн туттуута этилэр диэтэххэ, омун буолуо суоҕа. Үөрэххэ-билиигэ да, култуурунай тэрээһиҥҥэ да барытыгар кинилэр инники күөҥҥэ сылдьаллара. Тоҕо оннугуй диэтэххэ, саха салаатыгар эбии дьарык, араас куонкурус олус хойуутук буолара. Ол түмүгэр оҕолор билиилэрэ-көрүүлэрэ үрдүүрэ, өйдөрө-санаалара тобуллара, тыллара-өстөрө чочуллара.
Ульяна Федоровна “Айылгы” айар бөлөҕү тэрийбитэ, ол иһинэн ырыа-тойук, үҥкүү-битии салаалара, “Төлөн” устудьуоннар тыйаатырдара олус айымньылаахтык үлэлииллэрэ. Ситиһии да өр күүттэрбэтэҕэ: “Айылгы” 1994 сыллаахха төрүт култуура өрөспүүбүлүкэтээҕи көрүүтүгэр 1 миэстэни ылбыта. Ансаамбыл айар үлэтэ устудьуоннар эспэдииссийэлэрэ Саха сирин араас түөлбэлэриттэн булбут сонун матырыйаалларыгар тирэҕирэрэ. Тойук уонна үҥкүү ийэ дорҕооҥҥо, төрүт-уус хамсаныыга олоҕурар буолан, саха кутун-сүрүн тутара. Ол да иһин, түөрт сыл буолаат, айар кэлэктиипкэ норуодунай ансаамбыл үрдүк аатын иҥэрбиттэрэ.
Саха салаатыгар буолар үгүс тэрээһини Ульяна Федоровна бэйэтэ иилээн-саҕалаан ыытара. “Тыл хонуута” диэн устудьуоннар саха тылын төһө билэллэрин тургутар куонкуруһа олус сэргэхтик барара, онно кини “Тыл оонньуута” диэн кинигэтин матырыйаалын туттара. Учууталбыт оонньуу ньыматынан билиини иҥэрэр мэтиэдьикэни, чахчы, кыайа-хото туһанара. Өр кэмнээх үлэтин түмүгүн чөкөтөн, 2002 с. диссэртээссийэтин ситиһиилээхтик көмүскээн, үөрэтии билимин хандьыдаата буолбута.
Ульяна Федоровна туруорсан, урааҥхай саха дьиэтин-уотун, малын-салын, иһитин-хомуоһун эдэр ыччакка билиһиннэрэр-көрдөрөр сыаллаах, саха балаҕанын уонна ураһатын туттарбыта. Онно өбүгэбит төрүт тыынын иҥэрэр араас тэрээһин, куруһуок, эбии үөрэх быыһа-арда суох ыытыллара. Киһи сонургуу, сэргии, сэҥээрэ көрөрө туох да хара баһаам этэ. Бииргэ үөрэнэр оҕолорум дьоҕурдара, сатабыллара, үөрүйэхтэрэ үгүһүн сөрү диэн сөҕөрүм, күүһүм-кыаҕым тиийэринэн, онно тэҥнэһэ сатыырым: ырыа айан ыллыырым, уус-ураннык хоһоон ааҕарым, ансаамбылга үҥкүүлүүрүм. Аны санаатахха, үтүө эйгэ сабыдыала эргиччи көдьүүстээх эбит.
Ульяна Федоровна үлэлиир хоһун аана мэлдьи аһаҕас буолара. Ким баҕарар саха салаатын салайааччытыгар быһа киирэн, тус кыһалҕатын быһаарсыан, үөрүүтүн-хомолтотун үллэстиэн сөп этэ. Ульяна Федоровна кими да үчүгэй-куһаҕан диэн араарбат, бигэ-көнө сүрүннээх, аһыныгас сүрэхтээх, аһаҕас-сайаҕас киһи. Дьон-сэргэ туһугар үлэлиир салайааччы маннык буолуохтаах.
Ульяна Федоровна саха салаатын бүтэрбит бастыҥ үөрэхтээх оҕолор Саха тылын уонна култууратын бакылтыатыгар 3 кууруска быһа киирэн, үрдүк үөрэхтээх учуутал буолалларын хааччыйар туһуттан, Саха судаарыстыбаннай үнүбэрсиэтин кытта дуогабар түһэрсибитэ. Инньэ гынан, холоонноох доҕорум Ньургуйаананы кытта үнүбэрсиэккэ 3 куурустан үргүлдьү үөрэнэр дьолго тиксибиппит. Ульяна Федоровна биһиэхэ көмөлөспүтэ ити эрэ буолбатах. Кини — биһиги ыал буолар суолбутун холбообут киһи. Ол курдук, 1993 с. төрөөбүт сиригэр Намҥа тиийэн, Бүлүүгэ үөрэниэн баҕалаах оҕолору сүүмэрдээн, мин Ньургуйаанабын үөрэххэ ылбыт. Аны туран, Нам оҕолоро күһүн Бүлүүгэ үөрэнэ тиийбиттэрин көрсөн, дьиэтигэр түһэрэр, ас бөҕөтүн астаан, күндүлүүр-маанылыыр эбит. Ити иһин, иллээх дьиэ кэргэммит аатыттан, Эйиэхэ улаханнык махтанабыт.
Үөрэхпин ситиһиилээхтик түмүктээн, үнүбэрсиэт уһуйааччыта буолбутум кэннэ, учууталым миигин Бүлүү кэллиэһин устудьуоннарыгар лиэксийэ аахтара ыҥырара. Ити миэхэ улахан чиэс-бочуот этэ. Ол кэмтэн ыла, кырылас кумахтаах Бүлүү куоратыгар тиийдэрбин эрэ, үөрэ-көтө көрсөр, баарынан-суоҕунан көмөлөһөр, дьиэтигэр-уотугар ыалдьыттатар, быһаччы эттэххэ, мааныга-далбарга сырытыннарар. Учууталым барахсан баай сандалытын минньигэс аһын-үөлүн тото-хана аһаан, сүрэхтиин-быардыын сылаанньыйабын, санаалыын-оноолуун манньыйабын.
Күндүтүк саныыр учууталым кинигэ бөҕөтүн суруйан, хомуйан таһаарда. Онтун барытын миэхэ сылааһына бэлэхтээн иһэр. 2002 с. таҥан таһаарбыт “Айылгы аатынан” кинигэтигэр Ульяна Федоровна субу курдук суруйбут: “Гаврил Григорьевичка. “Айылгыга” сылдьыбыт кэрэ кэмнэргин санатан, ытыктыырым, киэн туттарым бэлиэтигэр”. Оччолорго үрдүк үөрэх кыһатыгар саҥа учууталлаан эрэр киһи итинник күүстээх анабыл тыллары тутаммын олус долгуйбутум. Маҥнайгы кинигэм тахсыаҕыттан ыла мин эмиэ тугу суруйбуппун (үлэм түмүгүн билиһиннэрээри, үөрүүбүн үллэстээри) учууталбар бэлэхтиир үгэстээхпин. Сити курдук, учуутал уонна үөрэнээччи икки ардынааҕы сылаас сыһыан, истиҥ ситим хаһан да быстыбатын.
Биир дойдулаахпыт, саха норуодунай суруйааччыта Кындыл “Эрэйдэнэн-эрэйдэнэн сүүс оҕону ииппитиҥ – сүүс сылы олорбутуҥ тэҥэ” диэн бэргэн этиилээх. Ульяна Федоровна, Эн сүүһүнэн оҕону ииттиҥ, ол аата Учуутал үрдүк сыалын ситистиҥ.
Кэрэ-бэлиэ үбүлүөйгүнэн! Чэгиэн-чэбдик буол! Үөрэ-көтө сырыт! Дьонуҥ-сэргэҥ этэҥҥэ эрэ буоллуннар!
Хабырыыл Торотуойап, АБ Хотугулуу-илиҥҥи омуктар тылларын
уонна култуураларын үнүстүүтүн дириэктэрин билим үлэтигэр
солбуйааччыта, тыл үөрэҕин хандьыдаата
